مقدمه: تمامی متخصصان بهداشت روانی، معتقدند نخستین سال­ های زندگی نقش تعیین کننده ­ای در سازش یافتگی سال ­های آتی دارد و می­تواند تحول عاطفی و شناختی بهنجار را به مخاطره بیاندازد و توفیق در تحقق وظایف تحولی و کلیدی کودک در هر مرحله را با چالش مواجه سازد بنابراین تلاش برای شناخت مسایل و اختلال­ های دوران کودکی به منظور پیشگیری از مشکلاتی که آینده فرد را تهدید می­کنند، شدت گرفته است.

یکی از اختلال ­های دوران کودکی اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی است که از شایع­ ترین آنها بوده و توجه تحقیقات بسیاری را به خود جلب نموده است. این اختلال پیچیده که سبب ­شناسی آن بر پایه عوامل زیستی قرار گرفته است بواسطه نقص در توجه و تمرکز و حالت تکانشی مبتلایان، منجر به اختلالاتی در یادگیری آن­ها می شود و این کودکان نیازمند سیستم ­های آموزشی خاص شده و معدل درسی آنها نیز نسبت به همکلاسی­ه ای هنجارشان پایین ­تر است. مشکلات تحصیلی این کودکان فراوان بوده و محدود به یک حیطه ­ی خاص نمی­شود؛ همچنین 70 درصد کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی، اختلال یادگیری نیز داشته که در بیش­تر مواقع به صورت اختلال نوشتاری ظاهر می­شود. در میان روش­ های مختلف درمانی کودکان، تاثیر درمان یکپارچگی حسی، که عبارت است از تحریکات حسی کنترل شده در بافتار فعالیت­ های خودفرمان و معنی­ دار، بر بهبود برخی کارکرد و مهارت ­های رفتاری، حرکتی، تحصیلی و زبانی کودکان، بخصوص مبتلایان به اختلال­ های یادگیری و اوتیسم بررسی شده و به اثبات رسیده است. یکپارچه شدن اطلاعات حسی مختلف باعث افزایش کارایی کودکان در عملکرد­های حسی ـ حرکتی و ادراکی - حرکتی و به تبع آن موجب توانمندی ابعاد مختلف کودک می­شود. لذا با توجه به میزان شیوع بالای بیماری نقص توجه ـ بیش فعالی، ایجاد مشکلات متعدد در زمینه­ های مختلف زندگی فردی و اجتماعی برای مبتلایان، اهمیت مداخله زودرس، همراه بودن سایر روش ­های درمانی با برخی معایب، اهمیت سه جنبه­ ی پردازش حسی (ثبت، تنظیم و تمایز حسی) برای جنبه ­های مختلف رشد، انجام تعداد پژوهش محدود در زمینه ­ی تاثیر درمان یکپارچگی حسی (حواس عمقی و دهلیزی) بر بهبود پیشرفت تحصیلی مبتلایان به اختلال مذکور و همچنین تائید اثر بخشی این نوع درمان در بهبود کارکرد­های مختلف رفتاری، حرکتی، تحصیلی و زبانی مبتلایان به سایر اختلالات دوران کودکی، این پژوهش اثر­بخشی درمان یکپارچگی حس عمقی و دهلیزی بر پیشرفت تحصیلی مبتلایان به اختلال نقص توجه - بیش فعالی را بررسی می­کند. هدف كلي این پژوهش تعیین اثر یکپارچگی حس عمقی و دهلیزی بر پیشرفت تحصیلی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی 6 تا 12 سال می باشد.

روش: پژوهش حاضر از نوع مطالعات شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون همراه با دو گروه آزمایش و شاهد بود. از بین دانش­ آموزان 6 تا 12 ساله مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی که در سال تحصیلی 91-1390 در شهر سمنان مشغول به تحصیل بودند، 32 دانش­ آموز پس از اعمال ملاک­ های ورود و خروج مطالعه به صورت تصادفی انتخاب و به دو گروه 16 نفری آزمایش و شاهد تقسیم شدند. گروه آزمایش هفته­ای دو بار و طی 12 جلسه دو ساعته، مداخله یکپارچگی حسی (با تاکید بر حواس عمقی و دهلیزی) را دریافت نمودند و پیشرفت تحصیلی هر دو گروه با استفاده از فرم معلم پرسشنامه نشانه های مرضی کودکان (CSI4) ارزیابی شد. داده ­های جمع ­آوری شده با آزمون­ های آماری کولموگراف - اسمیرن، F لوین و تحلیل کواریانس چند متغیری (MANCOVA) بررسی شدند.

یافته ­ها: براساس نتایج بدست آمده از آزمون کولموگراف - اسمیرنف چون مقادیر بدست آمده برای این آزمون ­ها در دو گروه، در سطح 05/. معنادار نیست، بنابراین شرط برابری واریانس­ های درون گروهی و نیز توزیع نرمال بودن داده ­ها برقرار است و با توجه به اینکه مقدارF  لوین در سطح =./05α معنادار نبود، بنابراین مفروضه همگنی کواریانس داده­ ها و برقراری شیب رگرسیون مورد استنباط قرار گرفت. (آزمون لوین یا fmzx برای بررسی همگنی واریانس درون گروهی استفاده می­شود و شیب رگرسیون هم برای همین منظور جهت اطمینان از این که، اثر مداخله تحت تاثیر تفاوت میانگین قبل از ارایه مداخله نباشد، لذا زمانیکه آزمون لوین ارایه می­گردد، ضرورتی برای برآورد اثر متقابل گروه و نمرات پیش ­ازمون وجود نداشته و درواقع لوین برای همین منظور بر آورد می­شود).

با توجه به نتایج حاصله، چون مقدار 308/11 F=با درجات آزادی (1و 30) در سطح = ./05α معنادار می­باشد لذا می­توان نتیجه گرفت که آموزش یکپارچگی حسی بر پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی تأثیر دارد و مقدار اتا نشان می­دهد که تاثیر آموزش یکپارچگی حسی بر پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه بیش فعالی به اندازه  4/27 درصد می باشد و مقدار 902/0 توان آزمون، نشان دهنده کفایت نمونه ­های آماری را نشان می­دهد. بنابراین فرض تحقیق با 95% اطمینان تایید می­گردد. و مقایسه میانگین دو گروه کنترل و آزمایش نشان می­دهد که میانگین گروه آزمایش در مرحله پس آزمون افزایش پیدا کرده است.

بحث و نتیجه گیری:بنابراین می­توان چنین استنباط کرد که یکپارچگی حسی با تاکید بر حواس عمقی و دهلیزی بر میزان پیشرفت تحصیلی بیماران مبتلا به اختلال نقص توجه - بیش فعالی تأثیر دارد. به خصوص در مولفه ­های خواندن و املا میزان تاثیر آموزش یکپارچگی حسی بر پیشرفت تحصیلی دانش ­آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه ـ بیش فعالی به ترتیب 3/38% و 16% و معنادار ارزیابی شده است.

مجتبی ابراهیمی؛ کارشناس ارشد روانشناسی

فاطمه دانایی فرد؛ کارشناس آ.پ استثنایی

واژگان کلیدی: یکپارچگی حسی، حواس عمقی و دهلیزی،‌ نقص توجه، بیش فعالی و تکانشگری.