مقدمه و هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی ­رابطه ­بین جهت ­گیری سبک ­های هویت (اطلاعاتی، هنجاری، سردرگم) و فضای مجازی و ارزیابی مقایسه­ ای متغیرها میان دانش­ آموزان دختر و پسر سال دوم و سوم دبیرستان در شهرستان قائمشهر در سال 1392 انجام گرفته است.

نوجوانی دوره­ای از بلوغ که تا بزرگسالی (جوانی) ادامه دارد، یکی از مهمترین مراحل رشد است، زیرا در پایان این دوره فرد باید هویت خود را کسب کند. براساس نظریه اریکسون هویت­ یابی نه تنها شاخص عمده دوره نوجوانی است، بلکه لازمه ­عبور موفقیت آمیز از نوجوانی به بزرگسالی اولیه است (اریکسون، 1968). مطابق نظريه روان اجتماعي اريكسون هويت به مثابه يك چارچوب مرجع عمل مي­كند كه فرد به منظور تفسير تجارب شخصي و گفتگو درباره معنا، هدف و جهت­ گيري زندگي خود از آن استفاده مي كند. برزونسكي الگويي را مطرح كرده است كه به تفاوت در فرايندهاي شناختي- اجتماعي جوانان درساخت، نگهداري و انطباق هويت خودشان تأكيد دارد. افراد با سبك اطلاعاتي آگاهانه و به طور فعال به جستجوي اطلاعات و ارزيابي آنها مي­پردازند و سپس اطلاعات مناسب خود را مورد استفاده قرار مي­دهند. آنها در مورد ساختار هويت خود شكاك هستند و هنگامي كه با بازخوردهاي ناهماهنگ روبرو مي­شوند، تمايل دارند كه به تجديد نظر و انطباق ساختار هويت خود با اطلاعات و شرايط جديد بپردازند (برزونسكي، 1999). نوجواناني كه از سبك هويت هنجاري پيروي مي­كنند در رويارويي با موضوعات هويت و تصميم گيري­ها، با انتظارات و دستورات افراد مهم وگروه هاي مرجع هم­نوايي مي­كنند. آنها ارزش­ ها و عقايد را بدون ارزيابي آگاهانه مي­پذيرند و دروني مي­كنند. تحمل كمي براي رويارويي با موقعيت­ هاي جديد دارند و نياز بالايي براي حفظ ساختار خود دارند افراد داراي سبك سردرگم/ اجتنابي از اينكه به طور مستقيم با مشكلات مواجه شوند، بي ميلي نشان مي دهند و از مواجهه با مشكلات و مسايل دوري مي­كنند و همواره تلاش مي­كنند كه از مواجهه با مسايل فردي تعارضات و تصميمات اجتناب كنند کاربردهاي فراوان اینترنت و جذابیت­ هاي آن سبب شده در سال هاي اخیر پدیدهاي باعنوان «اعتیاد به اینترنت» ظهور یابد. به گفته فلاح مهنه (2007) اعتیاد به اینترنت با عباراتی نظیراختلال ناشی از استفاده بیش از حد از اینترنت یا استفاده نامعقول بیمارگونه ا ز اینترنت تعریف می­شود. گاهی از این بیماري با عنوان اختلال اعتیاد به اینترنت یا اعتیاد مجازي نیز نامبرده می­شود. اعتیاد به اینترنت شامل اعتیاد به اتاق هاي گپ، هرزه­ نگاري و قمار درون خطی است که می تواند زمینه تخریب سلامت روابط احساسات و در نهایت روح و روان افراد را فراهم نماید (نقل از ناستی زاده، 1389). در این تحقیق سعی بر آن شده که دریابیم آیا بین سبک های­ هویت و اعتیاد به فضای مجازی رابطه معنی­ داری در بین دانش­ آموزان پایه دوم و سوم دبیرستان، وجود دارد و آیا این متغیرها در بین دختران و پسران متفاوت است؟

روش: روش این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می­ باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانش ­آموزان دبیرستان دخترانه و پسرانه شهرستان قائمشهر، می­باشد که از این جامعه تعداد 200 نفر (100دختر، 100پسر) با روش نمونه ­گیری تصادفی خوشه­ ای چند مرحله­ای، ب­عنوان ­نمونه ­آماری انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه سبک ­های هویت برزونسکی (ISI) و پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ می­باشد، که از روایی و پایایی قابل قبولی برخوردار هستند.

یافته ها: یافته­ های حاصل از این پژوهش نشان دادند که بین سبک ­های هویت اطلاعاتی و اعتیاد به فضای مجازی رابطه مثبت و معنی­ دار r=0/146 و بین سبک هویت سردرگم و اعتیاد به فضای مجازی رابطه منفی و معنی­دار r=-0/149  وجود دارد. در بررسی تفاوت متغیرها در دانش آموزان سال دوم و سوم؛ در سبک هویت اطلاعاتی، دانش­ آموزان سال سوم دبیرستان میانگین بیشتری را به خود اختصاص دادند و در سبک هویت سردرگم دانش ­آموزان سال دوم میانگین بیشتری را به خود اختصاص دادند، و در اعتیاد به فضای مجازی نیز دانش­ آموزان سال سوم میانگین بیشتری را به خود اختصاص داده اند. و همچنین این نتیجه به دست آمد که سبک هویت سردرگم در بین دختران و پسران دارای تفاوت معنی­ داری می­باشد و دختران از میانگین بیش­تری برخوردار بوده­ اند.

بحث و نتیجه­ گیری: این پژوهش نشان داد که بین سبک ­های هویت اطلاعاتی و اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت و بین سبک هویت سردرگم و اعتیاد به اینترنت رابطه منفی و معنی­ دار جود دارد و دانش­ آموزان سال دوم در معرض سبک هویت سردرگمی قرار دارند و دختران نیز در این سبک هویت میانگین بیشتری را به خود اختصاص داده اند. بنابراین توصیه می­شود که مشاوران مدارس با اطلاع ­رسانی به والدین و حتی خود نوجوان و اینکه دوران دبیرستان، دوره حساسی از زندگی یک نوجوان می­باشد، می­توانند گام مهمی در شناسایی و رفع این هویت ها برداشت.

ام البنین باقرنژاد؛ کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

هادی عبادی؛ کارشناسی ارشد روان­شناسی عمومی دانشگاه آزاد آمل واحد آیت ­الله آملی

واژگان کلیدی: فضای مجازی، سبک های هویت، دانش آموزان