مقدمه: شواهد حاکی از این واقعیت است که دو­زبانگی به عنوان یک پدیده در تمام کشورها وجود دارد.

در مورد تک زبانگی و دو­زبانگی نظرات و پژوهش­هایی با نتایج متفاوت ارائه شده ­است، مطالعات پیشین تاثیر پرورش یافتن کودک در محیط­ های دوزبانه را بر توانایی ­های شناختی آنان منفی ارزیابی کرده و به آن به دید عاملی بازدارنده در تحول شناختی کودکان نگریسته اند (به طور مثال، دورنیک، 1969، مکی،1978 و تیلور، 1974). اما اخیرا نشان داده شده که این عامل نه تنها تاثیر منفی بر تحول و کسب توانایی­های شتاختی افراد ندارد بلکه اثر مثبت هم دارد (بیالستوک، 2001، کرمی، نوری، منیری و نیلسون، 2003). همچنین دیده شده که بین دو­زبانگی و رشد شناختی ارتباط قوی وجود دارد. دو­زبانه ها در طبقه بندی اهداف، خلاقیت، شکل­ گیری مفهوم، ثباط ادراکی، حل مسئله و فهم دستورات پیچیده برتری دارند (اردکانی، 1383) از طرف دیگر هوش هیجانی جدیدترین تحول در زمینه ارتباط میان تفکر و هیجان است (پتریدز و فرنهایم، به نقل از پتریدز، فریدریکسون و فرنهایم، 2004). هوش هیجانی مجموعه ­ای از قابلیت­ ها ،توانایی­ ها و مهارت­ هاست که فرد را برای سازگاری با محیط و کسب موفقیت در زندگی تجهیز می­کند و نوعی ظرفیت ادراک و بیان، فهم و کابرد مدیریت هیجان ­های خود و دیگران است (مایر، سالووی، کارسو و سیتانیوس، 2001) که طبق پژوهش ­های ذکر شده کودکان دو­زبانه در مواردی از این مهارت ­ها در سطح بالایی قرار دارند و می­توان گفت دو­زبانگی تاثیر مثبتی بر هوش هیجانی می­تواند داشته باشد لذا هدف این پژوهش مقایسه خلاقیت و هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی در دانش­ آموزان تک زبانه و دو­زبانه مقطع ابتدایی بود.

روش: این پژوهش از نوع همبستگی و علی مقایسه ­ای (هردو توصیفی هستند) می­باشد. و جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش­آموزان پایه پنجم ابتدایی شهرستان سنندج در سال تحصیلی 91- 92 می­باشد. نمونه آماری پژوهش حاضر نیزشامل 120 دانش­ آموز از هر دو جنس است که به صورت روش نمونه­ گیری خوشه ­ای چند مرحله­ ای انتخاب شدند. برای جمع ­آوری اطلاعات از پرسشنامه خلاقیت عابدی و پرسشنامه هوش هیجانی برادبری و گریوز استفاده شد، و برای پیشرفت تحصیلی معدل در نظر گرفته شد. اطلاعات بدست آمده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل و تحلیل واریانس چند متغیری تجزیه و تحلیل گردید.

یافته­ ها: نتایج پژوهش نشان داد که بین خلاقیت و هوش هیجانی دانش­ آموزان دو­زبانه و تک­ زبانه تفاوت معنی­ داری وجود دارد، به عبارت دیگر میزان خلاقیت و هوش هیجانی در دانش ­آموزان دو زبانه بیشتر از دانش­ آموزان تک زبانه است. همچنین بین خلاقیت، پیشرفت تحصیلی و هوش هیجانی ارتباط مثبت و معنی­ داری وجود دارد. و نیز بین دو جنس از نظر هوش هیجانی و خرده مقیاس خلاقیت (خود مدیریتی) تفاوت معنی داری بدست آمد، به عبارت دیگر میزان هوش هیجانی و خود­مدیریتی در پسرها بیشتر از دختران است (P<0/05).

بحث: نتایج نشان دادند که افراد دو­زبانه در مقایسه با افراد تک­زبانه از لحاظ خلاقیت در سطح بالاتری قرار دارند. همسو با این پژوهش لی و کیم (2011) در پژوهشی نشان دادند بین خلاقیت و دو زبانگی صرف نظر از سن و جنسیت ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد همچنین پژوهش لیکین (2012) از پژوهش­ هایی که فرضیه تفاوت بین دو­زبانگی و تک زبانگی در خلاقیت را مدنظر قرار دادند حمایت کرده و آنان را تصدیق می­کند در تبیین این یافته می­توان گفت هوشیاری ذهنی مورد نیاز برای تغییر بین دو­زبان به توسعه مهارت­ ها در انواع فعالیت­ های ذهنی منجر می­شود. همچنین افراد دو­زبانه از لحاظ هوش هیجانی از افراد تک زبانه در سطح بالاتری قرار داشتند در تبیین این یافته می­توان گفت همانطور که پژوهش ­های ذکر شده نشان دادند که افراد دو­زبانه از لحاظ هوش و ادراک و حل مسئله در سطح بالاتری قرار دارند پس می­توانند در برخورد با مشکلات و تعاملاتشان و درک احساسات دیگران و خودشان بهتر عمل کنند.

نتیجه­ گیری: مطالعات و مطالب بیان شده نشان می­دهد دو­زبانگی بر خلاف تئوری ­های پیشین نه تنها عامل بازدارنده و منفی نیست بلکه دارای پیامدهای مثبت همچون خلاقیت، سطح بالای توانایی حل مسئله،ادراک و هوش بالا هست و با توجه به این که اغلب دانشمندان اتفاق نظر دارند که هرچه سن کودک کمتر باشد فراگیری زبان آسانتر است و این هم به دلیل انعطاف پذیری ذهن کودک است پیشنهاد می­شود در این سنین زبان دوم به کودکان آموزش داده شود. و باتوجه به این که در واقع کنترل متغییرهایی چون سن و جنسیت ممکن است مشکل نباشد اما کنترل وضعیت اقتصادی – اجتماعی نمی تواند دقیقا انجام شود و وجود بعضی از مشکلات دیگر امکان مقایسه علی افراد تک زبانه و دوزبانه را تا حدودی امکان ناپذیر می­کند لذا پژوهش حاضر فقط به مقایسه دو گروه پرداخته است.

کریم بابایی نادینلویی؛ کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی

هانا پزشکی؛ کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی

 فرهاد شریعتی؛ کارشناسی ارشد علوم تربیتی

بتول زارعی؛ کارشناسی روانشناسی عمومی

واژگان کلیدی: خلاقیت، هوش هیجانی، پیشرفت تحصیلی، دو­زبانگی، تک­زبانگی و دانش آموزان.