مقدمه:­ تربیت و رشد صحیح کودکان به رشد همه جانبه آنان در تمامی ابعاد جسمانی، هیجانی، شناختی و اجتماعی بستگی دارد. یکی از مهم­ترین این ابعاد، بعد اجتماعی است.

از آن جا که کمبود مهارت­های اجتماعی سبب افت عملکرد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی کودکان می شود، لزوم اتخاذ روش هایی برای کاهش این مشکلات، اجتناب ناپذیر است. بدیهی است با توجه به ظرفیت­های کلامی، شناختی و اجتماعی کودکان، بهترین مداخله در این سطح، بازی ­درمانی خواهد بود زیرا بازی ­درمانی، روش­های درمانی متناسب با رشد کودک را در نظر دارد. تاکنون رویکردهای مختلفی در زمینه بازی درمانی مطرح شده است. یکی از این رویکردها، بازی درمانی گشتالتی است. بازی­ درمانی گشتالتی به عنوان یک تکنیک روان درمان بخش تعریف می شود که بر پایه شماری از اصول گشتالت بنا نهاده شده است. به علت استفاده معدود از روش بازی درمانی گشتالتی در ایران، این پژوهش با هدف اثربخشی بازی درمانی با رویکرد گشتالت بر بهبود مهارت­های اجتماعی در نمونه ­ای از کودکان پیش­ دبستانی انجام شد.

روش: پژوهش حاضر آزمایشی و براساس طرح شبه آزمایشی پیش آزمون ­ـ پس­ آزمون با گروه کنترل انجام شد. شرکت کنندگان، تعداد 20 کودک دختر 5-3 سال (میانگین = 4) بودند که از یک مهد کودک به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایشی و کنترل (هر گروه شامل 10 نفر) قرار گرفتند. سپس مقیاس درجه­ بندی مهارت­های اجتماعی کودکان (فرم والدین)توسط والدین کودکان و مقیاس ارزیابی مربی از رفتار اجتماعی کودک، توسط یکی از مربیان تکمیل شد. پس از اجرای 14 جلسه 90 دقیقه ای بازی درمانی گشتالتی بر گروه آزمایشی، بار دیگر هر دو مقیاس تکمیل گردید.

یافته ­ها: برای تجزیه و تحلیل داده­ ها از آمار توصیفی (میانگین) و آمار استنباطی (آزمون F) استفاده شد. نتایج نشان می­دهد بازی­ درمانی به شیوه­ی گشتالت بر بهبود مهارت­های اجتماعی (516/87=F) و رفتار اجتماعی (695/65=F) مؤثر است. به بیان دیگر، بعد از تعدیل نمرات پس ­آزمون با نمرات پیش آزمون، بین دو گروه آزمایشی و کنترل، تفاوت وجود دارد. هم چنین بازی درمانی گشتالتی بر زیر مقیاس های مهارت های اجتماعی یعنی عدم کفایت اجتماعی (542/71=F)، عدم مهارت اجتماعی،(562/46=F) و ارتباط با همسالان (647/143=F) نیز مؤثر بوده است زیرا از لحاظ آماری تفاوت معناداری بین نمرات دو گروه آزمایشی و کنترل وجود دارد.

بحث: هدف پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی بازی­درمانی با رویکرد گشتالت بر بهبود مهارت­های اجتماعی کودکان پیش دبستانی می­باشد. نتایج نشان داد که بازی­ درمانی گشتالتی بر بهبود این دسته از مهارت­ها مؤثر است. نتیجه به دست آمده با یافته­ های پژوهش بسیاری از محققان مبنی بر اثربخشی بازی ­درمانی در بهبود انواع مشکلات کودکان، همسو است. براساس یافته­ های پژوهش حاضر و دیگر پژوهش­ها، می توان نتیجه گرفت که کودکان اغلب پذیرای مداخلات درمانی هستند و این امر احتمالاً از انعطاف پذیری آن­ها و دوره کوتاه ­تر مشکلات رفتاری یا عاطفی شان ناشی می­شود.

 نتیجه­ گیری: از آنجایی که بازی، فعالیت محوری دوران کودکی است که در تمامی زمان ها و مکان­ها اتفاق می ­افتد، می توان بسیاری از مسائل را به واسطه ی بازی به کودکان آموزش داد و بسیاری از مشکلات آنان را حل کرد. بازی ­درمانی بر این باور بنا شده است که بازی، زبان طبیعی کودک است و کودک با استفاده از آن، مشکلات و مسائلی را که موجب آزارش می­شود، بیان می­کند. به منظور دستیابی به هدف کلی پژوهش حاضر که بهبود مهارت­های اجتماعی کودکان بود، هدف­هایی برای هر جلسه تعیین شد. با این کار، فرایند تغییر در هر جلسه در کودکان مورد مطالعه، مشاهده می ­شد. پس از ایجاد رابطه درمانی توأم با اطمینان و ترغیب کودکان به بیان افکار و احساساتشان در جلسات ابتدایی، هر کودک احساسات انکار شده­ی خود مانند ترس و خشم را بیان کرد و در گروه به اشتراک گذاشت و احساسات مشابه را در کودکان دیگر نیز مشاهده کرد. در جلسات میانی و با عمیق­ تر شدن روند درمان و ایجاد زمینه مساعد برای بیان تعارض­ های درونی و بیرونی، فرصت برون­ ریزی امیال و احساسات سرکوب شده و منع شده برای کودکان فراهم آمد. این امر سبب تشدید رفتارهای برونی ­سازی شده کودک شد که نگرانی ­های والدین و مربیان را به دنبال داشت. در نهایت، کودکان در جلسات پایانی توانستند به بازنگری رفتارهای خود بپردازند و شیوه های بیان و مقابله سازش یافته­ تری را پیش گیرند. بدین­ ترتیب بازی­ درمانی گشتالتی شیوه مؤثری در بهبود مهارت­های اجتماعی کودکان پیش­ دبستانی است. در جریان بازی­ درمانی، مهارت­های ارتباطی و اجتماعی کودکان گسترش می­ یابد و الگوی دلبستگی ایمن در روابط کودک و درمانگر حاکم می­شود.

هدی بابایی کفاکی؛ مربی گروه روان­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

حسینعلی قنادزادگان؛ مربی گروه روان­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

رویا فصیحی؛ دانشجوی کارشناسی­ ارشد روان­شناسی عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری

واژگان کلیدی: بازی درمانی، بازی درمانی با رویکرد گشتالت، مهارتهای اجتماعی، کودکان پیش دبستانی.