مقدمه: نوجوانی دوره­ای است که در طول آن باورهای فرد پیامدهای مختلفی به دنبال دارد. افراد زیادی این دوره را به نحو مطلوبی سپری می­کنند ولی برخی نیز با احساس ترس غیرمعمولی، از هر موقعیتی که ممکن است در معرض داوری دیگران قرار بگیرند، اجتناب می­ورزند.

این پدیده که در دوره نوجوانی بسیار رایج است، می­تواند اثر بازدارنده­ای در کارائی و پویایی نوجوانان بر جای گذارد و باعث تخریب عملکرد شخصی و اجتماعی آنان در زمینه­  های گوناگون گردد. در حوزه­ های جدید روان­شناختی، جهت تبیین اختلالات هیجانی نظیر اضطراب اجتماعی، نخستین­ بار ولز و میتوس با ترکیب رویکرد طرح واره و پردازش اطلاعات، الگوی فرا­شناختی را بر­مبنای عملکرد اجرایی خودتنظیمی (S-REF) معرفی کردند که به تبیین عوامل شناختی و فرا­شناختی دخیل در کنترل اختلال هیجانی می­پردازد. پژوهش حاضر در راستای مقایسه باور­های فرا­شناختی در نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی و نوجوانان عادی صورت گرفته است.

روش: طرح این پژوهش از نوع علّی ـ مقایسه­ ای می­باشد. جامعه­ ی آماری شامل تمام دانش­ آموزان دبیرستان­ های شهر شیراز است که 214 نفر(127 نفر پسر و 87 نفر دختر) از آنها با نمونه‌گیری تصادفی خوشه ­ای چند­مرحله ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. سپس مقیاس 18 سوالی اضطراب اجتماعی نوجوانان(SAS_A) و متعاقبا پرسشنامه 30 سوالی باورهای فرا­شناختی ولز و کارت رایت هاتون، بوسیله ­ی آنها تکمیل شد. از بین این نمونه، 47 نفر (15 نفر دختر و 32 نفر پسر) مبتلا به اضطراب اجتماعی و 32 نفر(15 نفر دختر و 17 نفر پسر) عادی تشخیص داده شدند. داده ­های دو گروه بوسیله روش آماری تحلیل واریانس چند متغیری (MANOVA)مقایسه شد.

یافته­ ها: نتایج آزمون های تحلیل واریانس چندمتغیری (آزمون اثر پیلایی و آزمون لامبدای ویلکز) نشان دادندکه آزمودنی های دوگروه حداقل از لحاظ یکی از متغیر های وابسته تفاوت معناداری دارند.آزمون ­های تعقیبی در ادامه نشان داد که بین ابعاد باور­های فرا­شناختی دو گروه از دانش ­آموزان مبتلا به اضطراب اجتماعی و دانش‌آموزان عادی تفاوت وجود دارد.بدین ترتیب که آزمودنی ­های مضطرب اجتماعی در بعد باور­هایی درباره کنترل­ ناپذیری و خطر افکار، نمره بالاتری نسبت به آزمودنی­ های عادی گرفتند. همچنین آزمودنی ­های مضطرب اجتماعی در ابعاد باور‌هایی درباره اطمینان شناختی، نیاز به کنترل افکار و خود­آگاهی شناختی، نمره کمتری گرفتند.

بحث و نتیجه­ گیری: یافته ­ها با مدل فراشناختی ولز درباره­ ی اضطراب اجتماعی همخوان است. طبق این مدل وجود باورهای منفی فرا‌شناختی، فرد را به سمت ارزیابی منفی از نگرانی­ ها و در نتیجه فرا­نگرانی سوق می دهد. فرا‌نگرانی نیز به نوبه خود منجر به تشدید علائم اضطرابی در اضطراب اجتماعی می­گردد. به این ترتیب شدت علائم اضطرابی در اضطراب اجتماعی از یکسو و میزان باور­های فرا­شناختی در­مورد کنترل ­ناپذیری و خطرناک بودن نگرانی از سوی دیگر پیوند می­ یابند تا اینکه وجه کنترل‌ناپذیری اضطراب به اساسی­ ترین ویژگی این اختلال بدل گردد.با توجه به یافته­ های این پژوهش مشخص گردید که فرض صفر مربوطه در سطح 01/0 رد شد و بنابراین بین باور­های فرا­شناختی دو گروه دانش­ آموزان مضطرب اجتماعی و عادی تفاوت وجود داشت.

دکتر صغری استوار؛ استادیار دانشگاه فرهنگیان

علی برز­شفیعی؛ کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد واحد ارسنجان

سید­محمد شاهورانی؛ دانشجوی کارشناسی­ارشد، روانشناسی بالینی، دانشگاه شیراز

واژگان کلیدی: اختلال اضطراب اجتماعی، باورهای فراشناختی، نوجوانان.