مقدمه: دو رویکرد روان­شناختی عمده در مورد اضطراب وجود دارد: یکی مکتب روان­کاوی و دیگری شناختی ­رفتاری. درمان فراشناختی یکی از درمان­های موج سوم درمان­های شناختی­ رفتاری است.

در هر دو درمان فراشناختی و درمان شناختی ­رفتاری، محتوای افکار و باورها نوع اختلال تجربه­ شده را مشخص می­کنند. امروزه به خوبی ثابت شده است که افکار بر هیجانات و بهزیستی روانی به طرز نیرومندی موثر هستند. هر شخص از افکار منفی و غیر منطقی برخوردار است، که احتمالاً به آن­ها نیز اعتقاد دارد. این افکار و باورهای  منفی و غیر منطقی طبق دیدگاه­های شناختی، می­توانند بر رفتار و هیجانات و حتی بر فیزیولوژی ما تاثیر بگذارند؛ و از یک طرف سبب ایجاد آسیب­شناسی روانی و از سوی دیگر سبب بهزیستی روانی ما شوند. اضطراب یکی از اختلالاتی است که به طور مستقیم، با شناخت­های ما سر و کار دارد. هرچند که این اختلال، اختلالی زیستی نیز هست. که عوامل روان­شناختی و زیستی هر دو در پیدایش آن نقش دارند. هدف این مطالعه بررسی تاثیر درمان گروهی فراشناختی بر کاهش اضطراب و نگرانی دختران دانش­ آموز پایه­ ی سوم راهنمایی بود.

روش: اين پژوهش از نوع مطالعات آزمايشي است که از طرح پيش­ آزمون­ ـ پس ­آزمون با گروه با استفاده از گمارش تصادفی برای گروه­های همتاشده استفاده مي­کند.

نمونه: اين پژوهش از 30 آزمودنی با روش نمونه ­گيري تصادفی تشکيل شد که به طور تصادفي به دو گروه تقسيم شدند و از ميان اين دو گروه نيز يک گروه به طور تصادفي به گروه آزمايش (15 نفر دریافت درمان) و گروه کنترل (1۵ نفر لیست انتظار) تخصيص يافت. پس از آن شرکت ­کنندگان پرسشنامه­ های اضطراب بک با همسانی درونی 92/0 و نگرانی پنسیلوانیابا همسانی درونی 90/0  را در پیش­ آزمون تکمیل کردند. سپس شرکت­ کنندگان گروه آزمایش در شش جلسه درمان عمومی گروهی فراشناختی حاضر شدند و در انتها در مرحله ­ی پس­ آزمون پرسشنامه ­ها را بار دیگر تکمیل کردند. جلسات اولیه متمرکز بر آموزش مدل فراشناختی، و ذهن ­آگاهی گسلیده بود. جلسات میانی بر نشانگان توجه شناختی، شناسایی و تغییر شناختی و در جلسات پایانی تمرکز بر افزایش انگیزش برای انجام تمرینات تشانگان توجه شناختی و مرور جلسات پیشین برای پیشگیری از عود نشانگان بود. نتایج توسط تحلیل کوواریانس در نرم­افزار SPSS-21 مورد تحلیل قرار گرفت.

نتایج: نتایج به دست آمده نشان داد که میانگین (انحراف استاندارد) نمرات پیش­ آزمون اضطراب و نگرانی در گروه کنترل 12/47(3/825) و 41/87 (14/530) و در گروه آزمایش 12/27(3/575) و 45/67 (10/314) است. میانگین (انحراف استاندارد) نمرات پس­ آزمون اضطراب و نگرانیدر گروه کنترل 12/93(3/283) و 39/13 (12/397) و در گروه آزمایش 10/40(2/995) و 34/00 (8/734) است. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد درمان فراشناختی گروهی علایم اضطراب (f(df29,1)=5/622, p=0/025, η2=0/172)و نگرانی (f(df29,1)=11/087, p=0/003, η2=0/291)را کاهش داده است.

بحث: نتایج پژوهش­های کنترل ­شده و کنترل ­نشده نشان می­دهد که درمان فراشناختی می­تواند اضطراب و نگرانی افراد را کاهش دهد. همان­طور که در قسمت نتایج نشان داده شد درمان فراشناختی گروهی علایم اضطراب (05/0p<)و نگرانی (01/0p<)را کاهش می­دهد و این درمان اندازه اثری معادل 0/17 برای اضطراب و 0/29 برای نگرانی دارد که اندازه اثری ضعیف و متوسط به حساب می­ آیند. این یافته ­ها با پژوهش­های زیادی همخوانی دارد (به انتظاری و مجتبایی، 1392؛ و مجتبایی و علوی­ زاده، 1391، همچنین ولز، 2009، رجوع شود). پژوهش­های اولیه نشان داده است که درمان فراشناختی اثری قدرتمند در بهبود مراجعان داشته است که در پیگری­ها نیز ثابت و برقرار بوده است؛ و همچنین در مقایسه با درمان­های دیگری از قبیل درمان شناختی ­رفتاری و آرام ­سازی کاربردی از لحاظ اثربخشی دارای برتری می­باشد (ولز، ۲۰۱۰؛ مجتبایی و علوی­زاده، 1391). با این حال پیشنهاد می ­شود مطالعات بیشتری برای بررسی مستقیم تاثیر درمان فراشناختی در مقایسه با دیگر رویکردهای درمانی از لحاظ تجربی حمایت شده انجام شود. از سوی دیگر تفاوت در اندازه اثر مشاهده شده با پژوهش­های فوق ­الذکر شاید نتیجه اجرای گروهی درمان فراشناختی باشد چرا که پژوهش­های بالا همگی به صورت انفرادی اجرا شده­اند.

سمیه انتظاری؛ کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی، پژوهشگر مستقل

سیدمحمدرضا علوی­ زاده؛ کارشناسی ارشد روان­شناسی بالینی، پژوهشگر مستقل

واژگان کلیدی: درمان گروهی فراشناختی، اضطراب و نگرانی.