هدف: پژوهش حاضربررسی نقش کیفیت رابطه مادر- کودک و طرحواره ­ی ناسازگار خودگردانی و عملکرد مختل با اضطراب کودکان است.

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان مقطع دوم ابتدایی شهر دزفول هستند که به روش نمونه­ گیری تصادفی چند مرحله ای به شرح زیر انتخاب شدند، ابتدا 400 نفر از کودکان دبستانی پرسشنامه تشخیصی اختلالات مرتبط با اضطراب کودکان بیمار را تکمیل کردند و از بین این افراد 60 نفر دانش آموز دارای اختلال اضطراب فراگیر شناسایی شدند و پرسشنامه طرح واره­ های ناسازگار یانگ و پرسشنامه رابطه مادر فرزندی فاین را تکمیل کرده و مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ­های پژوهش با استفاده از روش آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام تحلیل شدند (P<0/05). یافته های حاصل از پژوهش نشان داد بین تعامل مادر– کودک و طرحواره ­ی خودگردانی و عملکرد مختل (65/0-) رابطه معنادار منفی وجود دارد. در مجموع، این نتایج نشان می­دهد که رابطه مادر- کودک به عنوان عامل زمینه ­ساز، حائز نقش احتمالی در شکل­ گیری طرح واره های ناسازگار اولیه به ویژه در اضطراب کودکان است.

مقدمه: اختلال ­های اضطرابی، یکی از رایج ­ترین اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان تلقی می­شود که اضطراب یکی ازنشانه­ های اصلی آنهاست. این کودکان اغلب تحت عنوان کودکان نگران توصیف می­شوند، ولی اغلب با شکایت­های جسمی مانند سردرد، شکم درد، بی­قراری، خستگی، مشکلات خواب، لرزش، تنفس سریع، تحریک­ پذیری و ضعف در تمرکز یا حافظه، شناخته می­شوند. حالت روانی که با خجالت، دوری گزینی اجتماعی، کمبود اعتماد به نفس، ملال و افزایش حساسیت به سرزنش یا طرد شدن همراه است (مونتگمری، مونسن، 1386). این اختلالات در نیمی ازکودکان مبتلا، هشت سال یا بیشتر ادامه می­یابند (مش، وولف، 1389). در نظریه­ های شناختی دیدگاه طرحواره محور، نقش اساسی را در شکل ­گیری اختلالات روانی به طرح واره ها، الگو های از پیش طراحی شده ی رفتار و راهبرد های تکاملی  می دهد که به تدریج باعث رشد و تعالی و باز آفرینی فرد می شود(نورداهل، 2005). در واقع طرح واره ها قدیمی­ترین مولفه­ های شناختی محسوب می­شوند و حتی گاهی اوقات پیش از آن که کودک زبان را بیاموزد شکل می گیرند (بعنوان مثال: طرح واره های پیش کلامی) و اغلب نفوذ خود را بر سیستم پردازش اطلاعات در زیر آستانه هوشیاری اعمال می کنند (یانگ، 1999). این طرحواره ­ها در رویارویی با محرک­ های جدید بر پایه ساختار پیشین خود، اطلاعات به دست آمده را سرند، رمزگردانی و ارزیابی می­کنند (اسوتیز،2006). از این رو پژوهش حاضر به دنبال یافتن این پاسخ است که آیا بین طرحواره ­ی ناسازگار خودگردانی و عملکرد مختل و رابطه ی مادر-کودک در اضطراب کودکان ارتباط وجود دارد؟

 روش: پژوهش حاضر یک مطالعه­ ی توصیفی از نوع همبستگی بود جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش­ آموزان مقطع دوم ابتدایی شهر دزفول بود که به روش نمونه ­گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند، ابتدا 400 نفر از کودکان دبستانی پرسشنامه تشخیصی اختلالات مرتبط با اضطراب کودکان بیمار را تکمیل کردند سپس از بین این افراد 60 نفر دانش ­آموز دارای اختلال اضطراب فراگیر شناسایی شدند و پرسشنامه طرحواره ­های ناسازگار یانگ و پرسشنامه رابطه مادر فرزندی فاین را تکمیل کرده و مورد مطالعه قرار گرفتند.

یافته­ ها: یافته های پژوهش نشان دادکه بین رابطه مادر- کودک با طرحواره خودگردانی و عملکرد مختل رابطه معنادار و معکوس وجود دارد، از سوی دیگر بین رابطه مادر- کودک با زیر طرحواره­ های خودگردانی و عملکرد مختل (وابستگی/ بی­کفایتی، آسیب پذیری و شکست) رابطه معنی ­داری و معکوس بدست آمد اما بین رابطه مادر- کودک با خود تحول نیافته رابطه معنی­ داری مشاهده نشد.

بحث و نتیجه گیری: این نتایج با پژوهش­ های سوگیت همخوان است. در تبیین این مسئله می­توان عنوان کرد افرادی که طرحواره­هایشان در این حوزه قرار دارد از خودشان و محیط اطرافشان انتظاراتی دارند که در توانایی آنها برای تفکیک خود از نماد والدین و دستیابی به عملکرد مستقلانه مانع ایجاد می­کند. افراط و تفریط در حمایت از کودک منجر به بروز مشکلاتی در حوزه خودگردانی می­شود. والدین این گروه ازافراد اغلب به اعتماد به نفس کودک خود لطمه می­زنند و در تقویت عملکرد ماهرانه او در خارج از خانه موفق نیستند. در نتیجه، این افراد نمی توانند هویت مستقلی در مورد خودشان به دست آورند و نمی­توانند زندگی شان را بدون دریافت کمک های بی شائبه دیگران ارائه کنند (ورندولف،2006).

دکتر منصور بیرامی؛ دانشیار دانشگاه تبریز، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی تبریز

بهرام پیمان­نیا؛ دانشجوی كارشناسی ارشد روانشناسی بالینی کودک ونوجوان و عضو استعدادهای درخشان دانشگاه تبریز

سیده الهام موسوی قیه قشلاقی؛ كارشناس ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

واژگان کلیدی: طرح واره های ناسازگار، رابطه مادر- کودک، اضطراب